سایت زنان و مامایی بابل

کمردرد

در قرن حاضر ، گرچه بشر توانسته است با پيشرفت علوم مختلف ازجمله صنعت داروسازي و اختراع انواع واکسن ها ، بر بسياري از بيماريهاي عفوني فائق آيد ، اما تغيير شيوه زندگي و صنعتي شدن جوامع و در پي آن تبديل کارهاي بدني به کارهاي فکر يو اداري افزايش ساعات اشتغال افراد ، وضعيت نامناسب فيزيکي بدن در حين کار ، رژيم غذايي نامناسب ، عدم استراحت کافي ، افزايش استرس هاي روحي ، آلودگي محيط زيست و…. سبب شده است تا بشر با مشکلات جديدي مواجه گردد . به طوريکه آمار بيماريهاي قلبي عروقي ، روماتيسمي ، سرطان ، تصادفات و… در دنيا نسبت به گذشته افزايش چشمگيري داشته است .

در بين اين بيماريها مشکلات ستون فقرات مخصوصاً کمر درد ، بالاترين ميزان را داراست که علت اصلي آن ، تغيير شيوه زندگي از زندگي پر تحرک و پر فعاليت به سمت کم تحرکي و پشت ميز نشيني و عدم تطابق صحيح وضعيت بدن با اين نوع حيات است . در بررسي آماري شيوع کل دردهاي ناحيه کمر حدود ٪۰۸ گزارش شده است يعني ٪۰۸ مردم جهان حداقل يکبار کمردرد را تجربه کرده اند که در جوامع صنعتي اولين تظاهرات آن از حدود۰۳ سالگي آغاز شده و روند تخريبي سريعتري نيز دارد. اين آمار بسيار بالا ضرورت شناخت وضعيتهاي مناسب را در زندگي امروزي نشان مي دهد .

علل کمردرد

به طور کلي کمردرد را مي توان بر حسب علت به دو دسته عمده تقسيم بندي نمود : علل مکانيکي و علل غيرمکانيکي .

 *  کمردردهاي مکانيکي

شامل آن دسته از بيماريهايي هستند که در اثر و يا به واسطه يک عامل مکانيکي مانند ضربه ، حرکات فيزيکي نامناسب ، کم بودن قوام عضلات و يا فشار بيش از حد به ناحيه ستون فقرات کمري و در اثر بد قرار گرفتن وضع بدن در حالت نشسته و ايستاده ايجاد مي گردند . اين دسته از بيماريها ۹۰٪ از علل کمردرد را تشکيل مي دهند و نکته جالب اينکه براحتي قابل پيشگيري هستند .

الف - عوامل پيش زمينه اي يا مستعد کننده

سبب فشار هميشگي بر ساختمان ستون فقرات کمري و ساختارهاي آن شده و با ايجاد يک حالت آسيب پذيري و تضعيف ساختمانهاي نگهدارنده ستون فقرات ( عضلات و رباطها ) ، سبب بروز کمردردهاي شديد مي گردند . اين موارد عبارتند از :

۱ - قرار گرفتن در وضعيت هاي نامناسب

 وضعيت نامناسب ايستادن : قرار گرفتن در وضعيت نامناسب هنگام ايستادن ، سبب افزايش يا کاهش قوسهاي ستون فقرات و يا انحراف جانبي آنها مي شود که در هر صورت باعث بروز کمردردهاي شديد مي گردد .

 وضعيت ايستا : وضعيت ايستا و بدون تحرک بخصوص وقتي که نامتقارن و کج باشد ، براي ستون فقرات بسيار مضر است . اين حالت بيشتر در کار با ماشين آلات ، که نياز به قرار گرفتن در يک وضعيت ثابت و نامتقارن بمدت طولاني دارد بسيار اتفاق مي افتد و اگر اصلاح نگردد مي تواند باعث درد قابل توجهي در ناحيه کمر شود .

افراديکه با کامپيوتر کار مي کنند به طور مداوم در يک وضعيت ايستا قرار دارند به طوريکه سر خم شده ، دست هاي بر روي صفحه کليد قرار گرفته و تنها انگشتان حرکت مي کنند . اين حالت با فشار بر نواحي شانه اي و انقباض ممتد عضلات گردن و کتف همراه است و اغلب اين افراد از درد در ناحيه شانه هاي خود شکايت دارند. 

 در صورتيکه صفحه کليد در سمت چپ و صفحه کامپيوتر در سمت راست کاربر قرار گيرد به طوريکه وي مجبور باشد در طي روز مدام سرش را حرکت دهد و يا اينکه صفحه کليد بالاتر و يا پائين تر از ارتفاع استاندارد خود قرار گيرد ، فشار مکانيکي وارد بر ستون فقرات بيشتر شده و سبب آسيب بيشتري مي گردد .

وضعيت نامناسب نشستن

خم شدن هاي طولاني از ناحيه کمر

چمباتمه زدن بمدت طولاني

خم و راست شدن مکرر

۲ - کاهش تحرک

کاهش تحرک مي تواند نتيجه عدم استفاده و يا بهبود ناکافي عضو بعد از آسيب ديدن باشد .

 عدم استفاده : کاهش دامنه طبيعي حرکات ستون فقرات و عدم استفاده فعالانه از اين عضو منجر به سفتي و کاهش خاصيت ارتجاعي ان شده و از طرفي باعث آتروفي ( لاغر شدن ) عضلات نگهدارنده ستون فقرات مي گردد .

عضلات ضعيف و لاغر ، قدرت حمايت از ستون فقرات کمري در شرايط مورد نياز مثل ( بلند کردن جسم سنگين از روي زمين ) را ندارند در نتيجه سبب بروز کمردرد مي شوند .

اين وضعيت با ورزش فعال د رکل دامنه حرکتي ستون فقرات ، فيزيوتراپي و تقويت عضلات نگهدارنده قابل جبران است . البته کاهش دامنه حرکات مفصلي مي تواند ناشي از عوامل ديگري مانند اسکار سوختگي ، علل مادرزادي مانند جوش خوردن ۲ مهره يا در رفتگي لگن باشد .

بهبود ناکافي : به طور مثال عدم بهبودي کامل بعد از يک حمله کمردرد ناشي از اسپاسم عضلاني که منجر به کاهش گودي کمر شده است ، مي تواند باعث کاهش تحرک ستون فقرات شود . در اين مورد بهترين درمان انجام تمرينات ورزشي به طور فعالانه و تحت نظر يک فيزيوتراپيست جهت اصلاح گودي کمر و بازگشت به وضعيت طبيعي است .

۳ - استرس ناشي از کار

 نيرو و ارتعاش : نيرو و ارتعاش توليد شده توسط ابزار مختلف ، از طريق دستها و يا اندام ديگر به بدن منتقل مي شود و باعث فشارهاي غيرمعمول بخصوص در اطراف گردن و شانه ها مي گردد . براي مثال : کار با دريل هاي بادي ، چکش زدن مداوم ، پوشيدن دستکش هاي سنگين و يا رانندگي طولاني مخصوصاً با وسايط نقليه سنگين از قبيل تراکتورها ، يک نيروي ارتعاشي قوي را به بدن منتقل مي کند که با افزايش فشار عمودي به ديسکهاي بين مهره اي سبب آسيب به آنها و بروز کمردرد مي گردد .

توالي و تدوام کار : کار سنگين و مداوم در يک وضعيت ثابت براي ستون فقرات بسيار مضر است . بخصوص در مشاغل صنعتي که نيروي زيادي براي انجام کار صرف مي گردد ، بهتر است زماني هر چند کوتاه به استراحت جهت تجديد قوا اختصاص داده شود ، تا از آسيبهاي ناشي از کار سنگين بر ستون فقرات کاسته شود .

۴- چاقي :

وزن زياد مشکل شايعي است که گريبانگير برخي افراد جامعه مي باشد . صرف نظر ازشکل ظاهري که يک مقوله شخصي است ، عوارض ناشي از چاقي مانند : فشار حاصله بر روي قلب ، تمايل به افزايش فشار خون ، آسيب به ستون فقرات ( بخصوص ناحيه کمر) و … قابل توجه است .

مهم است بدانيد آسيب حاصل از چاقي بر ستون فقرات کمري بلافاصله قابل تشخيص نيست بخصوص اينکه درد ناشي از آن بيشتر در ناحيه لگن و زانوها احساس مي شود .

شايعترين شکل آسيب به صورت افزايش گودي کمر در اثر حجم زياد شکم و آويزان بودن آن است . اين حالت به مرور سبب پيدايش کمردردهاي شديد و مزمن مي گردد ، که البته در حاملگي نيز شايع است ولي بايد توجه داشت که مدتي پس از ختم حاملگي ، ستون فقرات به شکل طبيعي خود باز مي گردد ولي در مورد چاقي مزمن اين طور نيست .

کاهش تحرک نتيجه قطعي چاقي است به طوريکه افزايش حجم بافت نرم موجب قطع حرکات مفصلي در انتهاي دامنه طبيعي حرکاتشان مي گردد . تمامي مفاصل بخصوص مفاصل ران و زانوها درگيرشده و توانايي تحرک در کل دامنه حرکتيشان را از دست مي دهند . افراد چاق بيشتر از بقيه به آرتروز مهره هاي کمري مبتلا مي شوند در نتيجه در افراد چاق ، کاهش وزن ، اولين و مهمترين اقدام در درمان کمر درد مي باشد .

ب - عوامل آشکار ساز :

در واقع عوامل مستقيم و ناگهاني کمر درد هستند . اين عوامل مي توانند سبب ايجاد درد کمر براي بار اول و يا عود کمردردهاي قبلي گردند . اينها را مي توان براساس طبقه بندي ميتلند ( ۱۹۸۶) به صورت ذيل برشمرد :

- استفاده جديد(NEW USE)

به هر گونه فعاليت تمرين نشده و يا اجرانشده از قبل گفته مي شود که مي تواند تحريک آميز بوده و سبب بروز درد گردد . بنابراين يک حرکت که براي زماني انجام نشده است اگر به طور ناگهاني انجام شود و يا فراتر از توانايي عضوي باشد که در حالت کنوني سالم است مي تواند سبب آسيب به عضو(مثلاً ستون فقرات کمري) و درد ناگهاني آن گردد . مانند : تغيير وضعيت ناگهاني پس از يک کار طولاني يا انجام يک ورزش سنگين ، براي اولين بار در سنين ميانسالي .

- استفاده نادرست (MIS USE)

به هر گونه حرکت نادرست يا قرار گرفتن در وضعيت نامناسب جهت انجام کار گفته مي شود . مثلاً خم شدن براي برداشتن فرش به شيوه غلط و يا قرار گرفتن در وضعيت نامناسب براي خاموش کردن لامپ يا بالا کشيدن تنه براي رسيدن به کمد ، اينها همگي حرکات نرمالي هستند که اگر بدرستي اجرا شوند هيچ گونه بيماري ايجاد نمي شود ، اما انجام اين کارها با عضلات نامتعادل و يا حرکت ناگهاني ، سبب فشار به ستون فقرات کمري و بروز درد مي شود ، يک کمر سالم ممکن است از عهده اين شرايط برآيد ولي کمري که اغلب از درد رنج مي برد تسليم مي گردد .

- استفاده بيش از حد

عبارتست از استفاده درست و معمولي از عضوي که بيش از حد خسته است و بمدت طولاني تحت فشار و استرس قرار داشته است . اين حالت در ستون فقرات کمري سبب آسيب به آن و بروز درد شديد کمر مي شود .

- ضربه

در هر تصادف و يا حادثه اي مانند : سقوط از بلندي يا ضربه مستقيم ، ستون فقرات کمري ممکن است آسيب ببيند . اين آسيب مي تواند از يک کوفتگي مختصر عضلاني يا رگ به رگ شدن مهره ها تا پارگي ليگامانها ، شکستگي مهره ها و يا آسيب به نخاع کمري باشد . البته شکستگي مهره و آسيب به نخاع بيشتر در اثر پرت شدن از بلندي ( مثلاً از روي نردبان ) و يا تصادف با اتومبيل اتفاق مي افتد . بايد توجه داشت که در افراد مسن ،‌ مهره هاي کمر به علت پوکي استخوان ضعيف شده اند و ممکن است يک ضربه آرام هم باعث شکسته شدن آنها شود .

در چنين مواردي ،‌ بايد تا حد امکان از حرکت دادن بيمار جلوگيري کرد . اگر بيمار نمي تواند پاهايش را حرکت دهد ، معني آن اينست که نخاع صدمه ديده است . در اين حالت گردن بيمار نبايد خم شود و بيمار نبايد بنشيند يا از جاي خود برخيزد بلکه بايد وي را بر روي وسيله اي شبيه برانکارد گذاشته و سريعاً به بيمارستان انتقال داد .

* علل غيرمکانيکي

علل غيرمکانيکي شامل آن دسته از علل طبي و يا بيماريهاي سيستميک هستند که در سير بيماري به طرق مختلف ممکن است باعث کمردرد شوند و تشخيص و درمان اين بيماريها تماماً به عهده پزشک معالج شما مي باشد .

به طور کلي هر گاه دچار کمردرد شديد به عنوان اولين اقدام به پزشک مراجعه کنيد تا ابتدا علل طبي يا سيستميک آن بررسي گردد .

شايعترين علل طبي عبارتند از : بيماريهاي التهابي ، بيماريهاي عفوني ، سرطانها و بيماريهاي متابوليکي و … که تشخيص و درمان همه آنها همانطور که گفته شد بر عهده پزشک معالج شما مي باشد .

 بيماريهاي التهابي : آرتريت روماتوئيد - اسپونديليت آنکليوزان

 بيماريهاي عفوني : عفونت حاد فضاي بين مهره اي ( ديسک ) و استخوان مهره - سل - تب مالت ( در ايران شايع است ) عفونت مزمن مهره ها و عفونت خارجي

 تومورها : تومور ريشه اعصاب - تومور مهره ها - تومور اوليه استخواني - تومور اوليه عصبي - تومور متاستازي مهره ها ( از پستان ، پروستات ، ريه ، کليه ، تيروئيد )‌

بيماريهاي متابوليکي : پوکي استخوان - نرمي استخوان

از علل کمتر شايع مي توان به مسموميت با فلزات سنگين مثل راديوم و بيماريهاي ناشي از اختلال جريان خون اشاره کرد .

نکاتي که بيشتر به نفع علل طبي کمردرد هستند عبارتند از :

۱ - سن بالاي ۵۴ سال ، بخصوص در بيماريهاي غيرالتهابي و بيماراني که سابقه اي از عوامل مکانيکي را ذکر نمي کنند .

۲ - کمردردهاي شبانه که با استراحت نيز بهبود مي يابند .

۳ - وجود علائم و نشانه هاي همراه کمردرد مانند : تب ، تعريق ، کاهش وزن ، ضعف و خستگي مزمن که با کنترل درد نيز بيمار احساس سلامتي نمي کند .

در بسياري از موارد به رغم معاينه فيزيکي دقيق و انجام آزمايشات مختلف ، علت مشخصي براي کمردرد پيدا نمي شود .

در چنين مواردي با در نظر گرفتن عوامل رواني که باعث پيدايش و يا تشديد کمردرد مي شوند بايد با يک روانپزشک و يا روانشناس مشورت کرد . همچنين تمارض براي از زير کار در رفتن و يا گرفتن خسارت از بيمه مربوطه از عواملي هستند که پزشک معالج بايد آنها را در نظر داشته باشد .

پيشگيري از كمردرد

كمردرد علت مختلفي دارد از جمله فتق ديسك بين مهره اي ، پوكي استخوان ، عفونت هاي ادراري ، التهاب مفصلي . اما شايعترين علت آن كشيدگي و تنش عضلات و رباطهاي كمر است . بسته به نوع عامل كمردرد درمان آن متفاوت

است اما رعايت نكات زير براي پيشگيري از كمردرد مفيد ميباشد :

- كفش هاي مناسب با پاشنه هاي كوتاه بپوشيد .

- هنگام بلند كردن اجسام نزديك آنها بايستيد ، فاصله پاهايتان كم باشد و بجاي خم كردن كمر خود ، با خم كردن زانوها در حالت چمباتمه جسم را بلند كنيد .

- هميشه سعي كنيد كمر خود را راست نگه داريد و از قوز كردن بپرهيزيد .

- اگر كمر درد داريد يا قبلاً دچار مشكل ستوان فقرات بوده ايد از بلند كردن اجسام خودداري كنيد .

- اجسام سنگين را بالاي سر خود بلند نكنيد .

- اجسام را بسرعت و يك ضرب بلند نكنيد .

- هنگاميكه جسمي را حمل مي كنيد از خم كردن و چرخانيدن كمر خود بپرهيزيد .

- بيش از يكي دو ساعت در حالت نشسته ثابت قرار نگيريد .

چند توصيه بهداشتي براي افراد مبتلا به کمردرد

۱- چنانچه چاق هستيد بايد تحت رژيم غذايي مناسب ،‌ وزن خود را کاهش دهيد تا به وزن ايده آل برسيد . مخصوصاً اگر شکمي چاق و آويزان داريد ، دچار افزايش گودي کمر شده و فشار بيشتري روي ديسک هاي بين مهره تحتاني کمر شما وارد ميشود که با لاغر شدن و کوچک شدن حجم شکمتان دفعات کمردرد در شما کاهش مي يابد .

۲- سعي کنيد فعاليت هاي شديد و طاقت فرسا انجام نداده و در هيچ شرايطي به مدت طولاني کار نکنيد ، اجسام سنگين از زمين بلند نکرده و هيچ جسم سنگيني را روي زمين نکشيد يا هل ندهيد . سعي کنيد اجسامي که از زمين بلند مي کنيد اولاً سبک باشد ، ثانياً روي پاها با زانوي خم شده بنشينيد و در حالي که کمر و پشت صاف است جسم را از زمين بلند کنيد و بايستيد . بدترين کار اين است که در حالت ايستاده خم شويد و جسم سنگيني را از زمين بلند کنيد .

۳- اگر مجبور هستيد در حالت ايستاده کار کنيد ضروري است چهارپايه اي کوتاه زير يک پا قرار داده و پس از ۱۰ الي ۱۵ دقيقه با پاي ديگر عوض کنيد . به هر حال از ايستادن طولاني بپرهيزيد .

۴- راه رفتن روي سطوح ناصاف و شيب دار مناسب نيست . سعي کنيد با کفش مناسب با پاشنه ۳ سانتيمتري راه برويد و همواره دقت داشته باشيد که راه رفتن طولاني به شروع يا تشديد کمردرد مي انجامد . از اين رو ، پس از مدتي راه رفتن ، چند دقيقه اي روي يک نيمکت يا سکو بنشينيد و سپس به راه رفتن ادامه دهيد .

۵- سعي کرده به جاي نشستن روي زمين به نشستن روي صندلي يا مبل راحتي عادت کنيد .اگر در محيط کار هستيد موقعي که روي صندلي مي نشينيد سعي کنيد چهارپايه اي زيرپاها قرار داده يا از ميزهايي استفاده کنيد که تکيه گاهي براي قرار دادن کف پاها روي آن داشته باشند . براي منزل از مبل هاي راحتي که در موقع نشستن روي آنها گودي کمر برطرف شده و حتي تحدب پيدا مي کند تهيه نماييد .

۶- به هنگام خوابيدن بايد به پشت ( طاقباز ) يا پهلو و روي تشک نازک و سفت بخوابيد . اگر به پهلو مي خوابيد پاها را به طرف شکم جمع کنيد و اگر به پشت مي خوابيد بالشي زير زانوي خود قرار دهيد که هر دو اين حالات باعث برطرف شدن گودي کمر شده ، به کمر استراحت داده و از فشار روي ديسک مهره اي مي کاهد . بدترين وضعيت خوابيدن به حالت دمر يا خوابيدن روي شکم است .

۷- حتي الامکان به جاي استفاده از توالت ترکي که به غلط توالت ايراني معروف شده است از توالت فرنگي استفاده کنيد .

۸- نکته قابل توجه در مورد خانمهاي خانه دار به هنگام جاروکردن چه با جاروي دستي و چه جاروي برقي; اين کار فعاليتي است که فشار قابل توجهي به کمر وارد مي کند;

لذا براي جلوگيري از کمردرد يا تشديد آن سه راه حل پيشنهاد مي شود :

جاروکردن منزل يک برنامه زمان بندي شده باشد و بين اعضاي خانواده تقسيم شود .

جارو کردن منزل را به يکباره پشت سرهم انجام نداده بلکه پس از چند دقيقه استراحت کرده و سپس به کار خود ادامه دهيد .

در حين جارو کردن کمتر خم شويد و سعي کنيد در حالت ايستاده و با جاروي دسته بلند اين کار را انجام دهيد .

۹- از رانندگي طولاني مدت بپرهيزيد ، از سفرهاي طولاني با اتوبوس نيز اجتناب کنيد .

حرکات درماني براي مبتلايان به کمردرد

۱- به حالت طاق باز خوابيده ، پاها را جمع کنيد طوري که زانوها جمع و کف پا روي تخت باشد . سپس در اين حالت پشت را به تخت چسبانده و لگن را کمي بالا بياوريد اين حالت را به مدت ۶ شماره نگهداريد و سپس به آرامي به حالت اول برگرديد .

۲- به حالت طاقباز خوابيده ، پاها را از ناحيه زانو جمع کنيد طوري که کف پاها روي تخت باشد سپس در اين حالت ران ها را از ناحيه لگن باز کرده و به آرامي به هم نزديک کنيد .

۳- به حالت طاق باز خوابيده ، پاها را از ناحيه زانو جمع کنيد طوري که کف پاها روي تخت باشد سپس در اين حالت يک پا را در شکم جمع کرده ۴ شماره نگه داريد و به آرامي به حالت اول برگرديد همين کار را با پاي ديگر انجام دهيد .

۴- اين حرکت را مانند حرکت قبل اما با جمع کردن هر دو پا در شکم انجام دهيد .

۵- به حالت طاق باز خوابيده ، پاها را از ناحيه زانو جمع کنيد طوري که کف پاها روي تخت باشد . در اين وضعيت به آرامي سر و گردن و زاويه فوقاني کتف را از روي تخت بلند کرده و به آرامي به روي تخت برگردانيد .

۶- به طور طاق باز خوابيده به صورتي که يک پا جمع و پاي ديگر صاف باشد سپس به آرامي پاي صاف شده را به اندازه ۱۵ سانتي متر از روي زمين بلند کرده و به آرامي روي زمين بگذاريد همين کار را با پاي ديگر انجام دهيد .

۷- به پهلو خوابيده پاي زيرين را در شکم جمع و پاي ديگر را به حالت صاف و کشيده روي آن قرار دهيد . سپس پاي بالايي را به اندازه ۱۵ سانتي متر از ناحيه لگن بالا بياوريد و به آرامي به حالت اوليه برگرديد . همين کار را با پاي مقابل انجام دهيد .

۸- روي يک سطح صاف و محکم بنشينيد طوري که هر دو پا صاف باشد سپس از ناحيه کمر خم شده و نوک انگشتان دست را به پنجه پا برسانيد .

۹- لب تخت خوابيده طوري که هر دو ساق پا از ناحيه زانو از تخت آويزان باشد ، به آرامي يک پا را در شکم جمع کرده ۴ شماره نگه داريد . اين کار را با پاي مقابل نيز انجام دهيد .

۱۰- وضعيت استارت دوميداني را چند بار تکرار کنيد .

۱۱- در جلوي يک صندلي ايستاده طوري که پاها به اندازه عرض شانه باز باشد ، سپس به آرامي روي زانوها بنشينيد تا حدي که پاشنه ها از زمين بلند نشود . اين حالت را تا ۶ شماره نگه داريد .